زاییلین یک مایع بی رنگ و با بوی شیرین است. در واقع این نام را درباره سه مخلوط سه ایزومر زاییلین یعنی اورتو-زاییلین، متا-زاییلین و پارا-زاییلین به کار می برند. آب نمی تواند این ماده سمی را در خود حل کند اما در بسیاری از حلال های آلی محلول است. اگر به مواد شیمیایی علاقه دارید یا با آن ها کار می کنید، شاید برایتان سوال « زاییلین چیست » شکل گرفته باشد. همچنین بسیاری از افراد علاقه دارند تا با کاربرد زائیلین آشنا شوند.
در ادامه این مطلب می خواهیم به بررسی انواع زاییلین و کاربردهای آن بپردازیم. پس برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این موضوع تا انتها با ما باشید.
زاییلین چیست؟
زاییلین که آن را با نام لاتین Xylene می شناسند، مایعی بی رنگ، قابل اشتعال، سمی و با بوی شیرین است. این ماده در ترکیب با حلال های آلی نقش به سزایی در تولید محصولات مختلف دارد.
شیمی دان فرانسوی به نام آگوست کاهورس این ماده اولین بار در سال ۱۸۵۰ استخراج کرد. در آن زمان این ترکیب را به عنوان ماده سازنده قیر و چوب می شناختند.
پیشنهاد می‌کنیم مقاله حلال رنگ روغنی که در همین رابطه است را نیز مطالعه کنید.
جالب است بدانید که نام این ترکیب از واژه ی یونانی «زیلو»، به معنای چوب، گرفته شده است.
ترکیب و ساختار زاییلین چیست؟
فرمول شیمیای این ماده C8H10 است. ایزومرهای این ماده را اورتو-زایلین، متا-زایلین و پارا-زایلین تشکیل می دهند. هر کدام از ترکیبات نام برده شده یک حلقه بنزن مرکزی و دو گروه متیل را در بر می گیرند که در مواد جایگزین متصل شده اند.
همه ایزومرهای نام برده شده مایع، قابل اشتعال و بی رنگ هستند و در صنعت ارزش زیادی دارند. لازم به ذکر است که نام گذاری این ایزومرها را بر اساس این که کدام اتم کربن از حلقه بنزن به دو گروه متیل متصل است، انجام می دهند.
خواص فیزیکی و شیمیایی هر یک از این ایزومرها مثل قطبیت و اسیدیته با هم متفاوت است. از دیگر نام های این ماده می توان به زایلین، زایلن، دی متیل بنزن و ام زایلین اشاره کرد.
سایر مشخصات فیزیکی و شیمیایی این ماده را در فهرست زیر توضیح دادیم:
- نام شیمیایی: زایلین
- فرمول شیمیایی: C6H4(CH3)2
- جرم مولکولی: ۱۰۶.۱۶۸ g/mol
- فشار بخار: ۱۰ mm Hg در ۸۲.۹ درجه فارنهایت
- چگالی: ۰.۸۶۴ در ۶۰ درجه فارنهایت
- گرید محصول: صنعتی و آزمایشگاهی
- شکل ظاهری: مخلوطی چرب و مایع بی رنگ است.
- انواع از نظر تجاری : زایلین مخلوط ، زایلین اورتو
روش های تولید زاییلین چیست؟
همان طور که قبلا اشاره کردیم، این ماده اولین بار از قطران چوب کشف و ثبت شد. این ماده یکی از محصولات مهم و پرکاربرد پتروشیمیایی است و می توان آن را به روش های مختلف تهیه کرد. از جمله آن ها باید دو روش زیر را معرفی کنیم:
- کربنه شدن زغال در زمان ساخت سوخت کک
- متیلاسیون ماده صنعتی بنزن و تولوئن
انواع زائیلین و کاربردهای آن
انواع زاییلین که کاربردهای گوناگون دارند به شرح زیر هستند:
- متا زایلین
- اورتو زایلین
- پارا زایلین
- زایلین مخلوط
در ادامه به معرفی بیشتر هر یک از این ترکیبات می پردازیم.
متا زاییلین
این ماده هیدروکربنی معطر و یکی از سه ایزومر دی متیل بنزن است. حرف m در ابتدای این عبارت مخفف کلمه meta است که نشان می دهد دو گروه متیل موجود در این ماده در موقعیت های ۱ و ۳ حلقه بنزن قرار گرفته اند.
شکل شیمیایی این نوع از انواع زائیلین به صورت زیر است:
کاربرد متازاییلین به طور عمده در تولید اسید ایزوفتالیک است. این ماده به عنوان مونومر کوپلیمرکننده برای تغییر خواص پلی اتیلن ترفتالات به کار می رود.
این ماده اکسیداسیون ایزوفتالونیتریل می دهد و از آن به عنوان ماده اولیه در ساخت ۲ و ۴- زاییلین، ۲ و ۶- زاییلین و تعداد زیادی از مواد شیمیایی با حجم کمتر استفاده می کنند.
پارا زایلین
یکی دیگر از انواع زاییلین پارا زائیلین (p-Xylene) بوده که یک هیدروکربن معطر است. این ماده یکی از سه ایزومر دی متیل بنزن به شمار می رود. حرف p در این ترکیب مخفف لغت پار است. این حرف نشان می دهد که ۲ گروه متیل این ماده در موقعیت های جایگزین ۱ و ۴ و مخالف هم هستند.
شکل شیمیایی این نوع زایلین را در شکل زیر می توانید ببینید:
از پارازائیلین به عنوان یک ماده اولیه شیمیایی مهم در سنتز تعداد زیادی از پلیمرهای مختلف استفاده می کنند. این ماده همچنین یک جزء مهمی در تولید اسید ترفتالیک برای پلی استرهایی مثل پلی اتیلن ترفتالات است. از طرفی این ماده را ممکن است برای تولید پاریلین به طور مستقیم پلیمری کنند.
اورتو زایلین
اورتو زائیلین (O-Xylene) نیز یک هیدروکربن معطر با فرمول شیمیایی C6H4(CH3)2 است. این ماده را ترکیب دو جایگزین متیل با اتم های کربن مجاور یک حلقه بنزن، ایجاد می کند. به این ماده زاییلین مخلوط نیز می گویند.
لازم به ذکر است که ارتور زاییلین مایعی قابل اشتعال، روغنی و بی رنگ است.
نفت حدود ۱ درصد زایلین دارد. تولید اکسیلن در واقع با ترک خوردن نفت رخ می دهد که نتیجه آن ایجاد ایزومرهای زایلین است. متا زاییلین به اورتو زاییلین تبدیل می شود. ماده به دست آمده تا حد زیادی در تولید فتالیک انیدرید مورد استفاده قرار می گیرد.
فتالیک انیدرید یکی از اجزای مهم در تولید بسیاری از داروها و سایر مواد شیمیایی به شمار می رود. متیل ها به دلیل اکسیداسیون آسانی که دارند، مستعد هالوژناسیون هستند. این گروه ها در واکنش با برم تترابرومید تولید می کنند.
زاییلین مخلوط
یکی دیگر از انواع زاییلین، زائیلین مخلوط است. این ماده هیدروکربنی معطر، بی رنگ، قابل اشتعال، با بوی شیرین و مخلوطی از ایزومرهای مختلف زاییلین است.
زاییلین مخلوط به عنوان حلال در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین به عنوان یک ماده پایه ضروری در تولید مواد شیمیایی مختلف کاربرد دارد. با توجه به چنین خاصیتی پیش بینی می شود که ارزش این ماده تا سال ۲۰۲۸ به حدود ۷۴.۷۹ میلیارد دلار برسد.
از دیگر کاربرد زاییلین می توان به تاثیر آن بر افزایش تعداد اکتان بنزین اشاره کرد. از این ماده به طور گسترده در صنایع مختلف به عنوان حلال استفاده می کنند.
جالب است بدانید که زائیلین مخلوط به عنوان رقیق کننده در تولید رنگ و جوهر به کار می رود. از دیگر انواع کاربرد زاییلین می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تولید سموم دفع آفات
- تولید انواع مواد شیمیایی
- تولید بنزین
- تولید لاستیک
- تولید چرم
- تولید رنگ و لاک
- از این ماده برای حل گوتاپرکا که در درمان ریشه دندان کاربرد دارد، استفاده می کنند.
- قدرت زیادی در از بین بردن موم دارد.
- شست وشوی تجهیزات حمل ونقل مثل پاکسازی داخل کامیون ها، ریل های آهن و ظروف چند وجهی مخازن هواپیما
نکات ایمنی زاییلین چیست؟
- این ماده اشتعال پذیر است. بخار زائیلین در دمای زیر ۱۷ درجه سانتی گراد با هوای اتاق مخلوط انفجاری را تشکیل می دهد. همچنین بخار این ماده با تخلیه الکتریسیته ساکن در ایجاد آتش سوزی نقش قابل توجهی دارد.
- توجه داشته باشید که آب قدرت لازم را برای خنک و سرد کردن این ماده تا زیر نقطه اشتعال ندارد. برای این کار باید از کربن دی اکساید، پودر مواد شیمیایی خشک و فوم استفاده کرد.
- برخورد این ماده با چشم، آن را تحریک خواهد کرد و حس سوزش در چشم را به وجود می آورد..اگر این اتفاق رخ داد، باید چشم ها حدود ۱۵ دقیقه با آب ولرم بشویید.
- زائیلین در برخورد با پوست، روی آن علائمی مانند تورم، سوختگی و قرمزی را به جا می گذارد.
- اگر این ماده را بخورید احساس تهوع و گیجی به شما دست خواهد داد. اگر شخصی ناخواسته زائیلین خورد، ابتدا باید دهان خود را با آب بشوید و سپس حدود ۲۴۰ تا ۳۰۰ میلی لیتر آب بنوشد. پس از انجام این کار حتما باید به پزشک مراجعه کرد.
- این ماده را باید در محیط خنک، با تهویه مناسب و به دور از تابش مستقیم نور خوشید نگه دارید.
سخن نهایی
کاربرد زاییلین و انواع آن در صنعت بسیار زیاد است. در نگهداری و استفاده از این ماده باید احتیاط کنید، زیرا شامل خواصی مثل اشتعال پذیری و سمی است. در مطلب بالا به سوال زاییلین چیست پاسخ دادیم و انواع این ماده شیمیایی را به شما معرفی کردیم تا با آگاهی بهتر از هر کدام در جای مناسب خود استفاده کنید؛ پیشنهاد می‌کنیم مقاله حلال رنگ چیست که در همین راستا است را نیز مطالعه کنید.
