در طی قرن های گذشته ترکیبات شیمیایی مختلف، توانسته اند روی جان انسان ها و همچنین بقای صنایع مختلف تاثیرگذار باشند. اما استفاده نادرست از آن ها نیز، می تواند هردوی آن ها را با خطر مواجه کند. اتانول یکی از ترکیبات شیمیایی رایجی است که علاوه بر مزیت ها و کاربردهایش، در صورت استفاده نادرست می تواند خطرناک باشد. در این مطلب ما به شما کمک می کنیم تا علاوه بر رسیدن به پاسخ سوال اتانول چیست، با خطرات آن آشنا شوید. پس برای امنیت خود و صنایعتان، تا انتها همراه ما باشید.
اتانول چیست؟
اتانول (Ethanol) یا اتیل الکل، یکی از پرمصرف ترین ساختارهای شیمیایی کشف شده برای مصارف خانگی، صنعتی و پزشکی است.
این ماده بی رنگ، شفاف و فرار است. اتانول بخش عظیمی از شهرت خود را در میان مردم به دلیل الکل خوراکی دارد. در ساختار الکل های طبی و نوشیدنی های الکی، از این ماده استفاده می کنند. عدم توجه به این موضوع به افرادی که شناخت درستی از این ماده، کاربردها و خطراتش ندارند، آسیب زده است.
اتانول خالص در دمای ۷۸.۵ درجه سانتی گراد، قابل اشتعال است. طعم آن سوزاننده است و هنگام بو کشیدن آن، رایحه ای اتری را متوجه خواهید شد.
در صنایع مختلف، از اتانول به عنوان حلال استفاده می کنند. دلیل آن هم به خوبی حل شدن این ماده در آب و دیگر ترکیبات آلی است. تولید کنندگان محصولات آرایشی رنگی و انواع سوخت، از صنایعی هستند که از اتانول به عنوان حلال استفاده می کنند.
ساختار و ترکیب اتانول چیست؟
زکریای رازی این ماده را ۲۰۰۰ سال پیش کشف کرد. از آن زمان آن را با عنوان های مختلفی می شناسند اما فرمول شیمیایی آن در تمام جهان ثابت است. برای همین در تمام دنیا پرسش اتانول چیست، جوابی یکسان دارد.
مجمع بین المللی شیمی کاربردی و محض (IUPAC)فرمول شیمیایی آن را به سه شکل C۲H۶O یا CH۳CH۲OH یا C۲F۵OHنشان می دهد. اگر هم در جایی با عبارت EtOH مواجه شدید، باید بدانید که این عبارت اختصاری اتانول است.
این ماده ترکیبی از گروه الکیل با دو اتم کربن است که با پیوندی یگانه (an) به یکدیگر اتصال دارند. علاوه بر این، در ترکیب آن گروه عاملی OH- نیز وجود دارد. می توانید ساختار شیمیایی اتانول را در شکل زیر مشاهده کنید:
همان طور که در این تصویر می بینید، در این ماده سه گروه از ترکیبات قابل مشاهده هستند: یک گروه متیل (CH۳) به یک گروه متیلن (-CH۲) و یک گروه هیدروکسیل (-OH)به یکدیگر اتصال پیدا کرده اند.
انواع اتانول
این ماده در غلظت های مختلفی در بازار وجود دارد. به همین دلیل ما هرکدام از آن ها را به عنوان نوع خاصی از اتانول می شناسیم. اتانول دناتوره، اتانول مطلق و اتانول طبی، انواع آن هستند. در ادامه به بررسی بیشتر هرکدام از آن ها می پردازیم.
اتانول مطلق یا ۹۹-۱۰۰ درصد
در صنعت برای رسیدن به الکل مطلق، فرآیند ترکیب آزئوتروپ را با اختلال مواجه می کنند. به این روش فرآیند تقطیر را برای رسیدن به الکل های بالای ۹۵ درصد، بهبود می بخشند. یکی از موادی را که برای رسیدن به این خلوص به فرآیند اضافه می کنند، بنزن است.
حتما باید دقت کنید بعد از استفاده از اتانول خشک، درپوش آن را محکم ببندید و جلوی کاهش غلظت آن را بگیرید.. به این دلیل که این ماده خالص هیگروسکوپیک است و قابلیت جذب آب بالایی دارد.
اتانول در غلظت هایی به این میزان بالا، تنها استفاده صنعتی داشته و در بعضی از صنایع آرایشی و دارویی هم کاربرد دارد.
اتانول دناتوره یا ۷۰ درصد
در اتانول دناتوره ناخالصی هایی مانند متانول و ایزوپروپانول وجود دارد. این محلول می تواند با انعقاد و تغییر شکل در سلول، به فرآیند نابودی میکروب ها کمک کند.
برخلاف تصورات عامه مردم، کاربرد اتانول دناتوره خوراکی نیست و تنها برای ضدعفونی کردن قابل مصرف است. به این علت که تولیدکنندگان برای پرداخت مالیات کمتر، به آن ناخالصی های غیرقابل نوشیدن و سمی را اضافه می کنند. بنزووات دناتونیوم، متانول، نفتا و پیریدین، از جمله این مواد اضافه شده هستند.
اتانول طبی یا ۹۵ درصد
اتانولی را که ۹۵ درصد خلوص داشته باشد، با عنوان اتانول طبی می شناسند. این ماده را برای مصارف پزشکی مصرف می کنند.
اتانول یک آزئوتروپ است. به همین دلیل به دست آوردن آن در غلظتی بالاتر از ۹۵.۶ درصد به کمک فرآیند تقطیر، امری است که تا به حال محقق نشده است. اما تولیدکنندگان زیادی در تلاش برای دستیابی به آن هستند.
کاربردهای اتانول
کاربرد اتانول در بسیاری از مصاف خانگی و صنعتی به چشم می خورد. ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی، پزشکی، خانگی، مواد غذایی و سوخت زیستی از جمله این کاربردها هستند. در ادامه هرکدام را بیشتر شرح می دهیم.
محصولات آرایشی و بهداشتی
یکی از موادی که در محصولات پاک کننده پوست وجود دارد، اتانول است. در لوسیون ها نیز از آن برای جلوگیری از جدا شدن مواد استفاده می کنند. برای چسبندگی بیشتر مواد، از اتانول در اسپری های مو نیز استفاده می کنند.
محصولات پزشکی
کاربرد اتانول در محصولات پزشکی بسیار اهمیت دارد. این ماده می تواند میکرو ارگانیسم هایی مانند باکتری، ویروس، قارچ و میکروب را به راحتی از بین ببرد. به همین دلیل در تولید ضدعفونی کننده ها و دستمال های پزشکی، از آن استفاده می کنند.
از دیگر کاربردهای پزشکیاین ماده، می توان موارد زیر را نام برد:
- به عنوان حلال برای حل کردن داروها و ترکیبات محلول در آب
- ماده نگهدارنده ضدمیکروبی در بیش از ۷۰۰ نوع دارو
- پادزهر برای مسمومیت ناشی از متانول و اتیلن گلیکول
- کمک به اثر دهانشویه ها
محصولات خانگی
از ویژگی های مهم اتانول، اختلاط با آب و دیگر ترکیبات آلی است. برای همین از این ماده به عنوان حلال بسیاری از محصولات مانند رنگ ها، صیقل دهنده ها و پاک کننده های خانگی استفاده می کنند.
افزودنی های مواد غذایی
توزیع یکنواخت رنگ غذا و افزایش طعم عصاره های خوراکی، دیگر کاربرد اتانول است. به طور مثال، عصاره محبوب وانیل، به کمک محلول آب و اتانول به دست می آید.
سوخت زیستی
جهان مدرن، به سمتی پیش می رود که از همه چیز برای بهبود کیفیت زندگی بهره ببرد. در هنگام بررسی سوال اتانول چیست و چه کاربردی دارد، غیر ممکن است با بیواتانول ها مواجه نشوید.
بیواتانول ها را که به عنوان سوخت زیستی نیز می شناسیم، یکی از کاربردهای اتانول هستند. این مواد را در چهار نسل، دسته بندی می کنند که در ادامه با آن ها آشنا می شوید.
بیواتانول نسل اول
برای تولید نسل اول بیواتانول، از منابع غذایی مانند نیشکر، نشاسته، ذرت، ملاس، چربی حیوانی و روغن سبزیجات استفاده می کنند. کاربرد اتانول در تولید این نسل، خوراکی بودن آن است.
بیشترین موادی را که در سطح جهان برای تولید بیواتانول نسل اول استفاده می کنند، نیشکر، ذرت و ملاس است. بزرگترین تولید کننده این ماده، با در دست داشتن ۹۰ درصد بازار آن، آمریکا است.
بیواتانول نسل دوم
زیست توده های لیگنو سلولزی، منبع ارزان قیمت و در دسترس برای تولید بیواتانول نسل دوم هستند. این مواد در طبیعت به شکل های مختلفی مانند علف، پسماند جنگل و ضایعات کشاورزی (باگاس، ضایعات محصولات دانه دار یا موز، پوسته و ساقه برنج و…) وجود دارند.
مواد لینگو سلولزی تداخلی با مواد غذایی ندارند و پتانسیل بالایی دارند. بنابراین می توانند حدود ۵۰ درصد سوخت زیستی مورد نیاز جهان را تنها با ۱۰ درصد پسماندها تامین کنند. البته تجاری سازی ایده استفاده از این نوع بیواتانول، هنوز انجام نشده است.
تفاوت نسل دوم با اول در این است که امکان مصرف آن به صورت خوراکی وجود ندارد.
بیواتانول نسل سوم
برای تولید این نسل از بیواتانول، از ارگانیسم های دریایی مانند جلبک استفاده می کنند. دلیل استفاده از جلبک در تولید این محصول، چربی و کربوهیدرات بالای آن، کشت آسان و گسترده آن در محیط آبی است. این که به محیط کمتری نیاز دارد و کربن دی اکسید بیشتری مصرف می کند نیز بی تاثیر نیست.
استفاده از جلبک در تولید بیواتانول نسل سوم، مزایای بسیاری هم دارد. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم تداخل با منابع غذایی
- رشد آسان
- کم هزینه
- دارای چربی و کربوهیدرات بالا
- منبع انرژی
با این حال هنوز استفاده از این سوخت زیستی، در مراحل اولیه بوده و اجرایی نشده است.
بیواتانول نسل چهارم
نوظهورترین نسل بیواتانول که برتری های بسیاری نسبت به قبلی ها دارد، این نسل است. هدف اصلی دانشمندان در این نسل، تولید انرژی بالا به همراه جذب CO2 است. آن ها برای رسیدن به این امر، از مواد اولیه اصلاح ژنتیکی شده استفاده می کنند.
سایر کاربردها
شومینه اتانولی، کابرد اتانول در بعضی از منازل است. البته این شومینه ها تزئینی هستند.
خطرات استفاده از اتانول و نکات ایمنی برای جلوگیری از بروز آن ها
اتانول در کنار تمام مزیت های خود، خطراتی نیز دارد که باید آن ها را در نظر بگیرید و از بروزشان جلوگیری کنید.
- اتانول قابل اشتعال است. برای همین نباید آن را در نزدیکی آتش استفاده کنید.
- استنشاق اتانول می تواند تنفس شما را با اختلالاتی مانند سرفه مواجه کند.
- استفاده از اتانول در مواد غذایی بی خطر است اما مقدار آن باید زیر نظر سازمان های مربوطه باشد.
- اتانول خالص در صورت مصرف خوراکی، ماده ای سمی است و سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهد.
- شل شدن ماهیچه ها، اختلال در کار بدن، کما و مرگ، از جمله عوارض مصرف اتانول خالص هستند.
- از دیگر عوارض آن می توان از تحریک پوست و چشم، حالت تهوع، استفراغ و مسمومیت نام برد.
- مصرف طولانی مدت اتانول برای کبد خطرناک است.
- مصرف اتانول اعتیاد آور است و در ایجاد بیماری الکلیسم نقش دارد.
سخن نهایی
در این مطلب به پرسش اتانول چیست پاسخ دادیم. این ماده نیز مانند هر محصول دیگری، مزایا و معایبی دارد. کشف این ماده صنایع مختلفی را در طول قرن ها نجات داده است. اما مصرف نادرست آن نیز می تواند باعث خطرات جدی مانند مرگ شود.
برای بهره مندی از کاربرد اتانول و مزایای آن، اهمیت دارد تا با شناخت کافی از آن استفاده کنید. فراموش نکنید اتانول طبی خوراکی نیست و در آن، مواد مسمویت زایی وجود دارد که سلامت شما را به خطر می اندازند. برای اطلاعات بیشتر میتوانید به مقاله تفاوت متانول و اتانول مراجعه کنید.