صنعت رنگ سازی ایران یکی از صنایع نسبتا قدیمی است که نزدیک یک قرن از شروع فعالیت آن می گذرد. رنگ در زندگی ایرانیان از قدیم تا امروز جایگاه ویژه ای داشته است و صنعتگران و هنرمندان ایران باستان همواره در تلاش بوده اند که زیباترین رنگ ها را تولید کرده و محصولاتی جذاب با آن تولید کنند.
چیزی که امروز به عنوان صنعت رنگ سازی شناخته می شود، از حدود ۸۰ سال پیش در ایران شروع شده و خوشبختانه اکنون به جایگاه خوبی رسیده است. در این مطلب سیر تکاملی صنعت رنگ در ایران و در نهایت جایگاه فعلی آن در جهان را بررسی خواهیم کرد.
شروع به کار صنعت رنگ سازی در ایران
برای اولین بار مرحوم احمد صانعی تولید صنعتی رنگ را به ایران آورد. در سال ۱۳۰۸ با تدابیر این شخص و تجربیاتی که از سفر به کشورهای خارجی به دست آورده بود، فرایند کاملا دستی تولید رنگ در ایران شکلی نیمه صنعتی به خود گرفت و اولین جرقه حضور دستگاه های نسبتا پیشرفته در ایران ایجاد شد.
هفت سال بعد از این موضوع، او به نمایشگاهی در آلمان رفت و فرایند کاملا صنعتی تولید رنگ را مشاهده کرد؛ بنابراین تصمیم به خرید دستگاه های رنگ سازی و استفاده از آن ها در ایران گرفت. همین موضوع باعث شد که ۱۰ سال بعد از حضور اولین دستگاه های نیمه صنعتی در بازار کاملا سنتی ایران، اولین کارخانه تمام صنعتی یعنی کارخانه رنگ سازی ایران به طور رسمی تاسیس شود.
بعد از شروع به فعالیت این کارخانه، افراد زیادی در برابر دستگاه های فرنگی واردشده به بازار مقاومت کرده و تلاش کردند همان روند سنتی تولید رنگ را ادامه دهند؛ اما در نهایت کارخانه صنعتی رنگ سازی پیروز شد و در سال ۱۳۳۸ یعنی ۲۰ سال بعد با تاسیس شرکت های پلاسکار، اولین رنگ پلاستیکی با نام پیکو به بازار ایران عرضه شد. ۴ سال پیش از این موضوع، اتحادیه رنگ فروشان در تهران تشکیل شده بود تا تولید و فروش رنگ با مدیریت مناسبی انجام شود.
در سال ۱۳۴۱ اولین رنگ روغنی توس شرکت پلاسکار تولید شد تا بخش مناسبی از نیاز بازار رنگ ایران تامین شود. بعدازآن شرکت های مختلف مانند تابا شیمی، پلاکسار، رنگ سازی ایران و هاویلوکس در سال های مختلف اقدام به نوآوری در این عرصه کرده و محصولاتی جدیدتر را به بازار عرضه کردند.
رزین آلکید، لاک ها و ورنی های چوب، رزین پلی و ینیل استات و رنگ های صنعتی و خودرو از محصولاتی بود که این شرکت ها با همکاری شریکان اروپایی خود تولید و به بازار عرضه کردند. تا قبل از انقلاب، راه اندازی انجمن صنفی برای تولیدکنندگان رنگ و رزین، تنها اتفاق جدید دیگری بود که در این صنعت رخ داد.
وضعیت صنعت رنگ سازی ایران بعد از انقلاب
با وجود اینکه اوضاع ایران بعد از انقلاب بسیار آشفته بود و شرایط جنگ نیز وخامت اوضاع را تشدید می کرد، فعالان حوزه رنگ بیکار ننشسته و در سال ۱۳۶۰ اولین نشریه تخصصی رنگ را منتشر کردند. انتشار این نشریه باعث شد که ایرانیان با روند تولید صنعتی رنگ و کارکردهای انواع مختلف آن بیشتر آشنا شده و صنعتگران نیز از به روزترین اخبار و فناوری های دنیا باخبر شوند.
در همین شرایط و در سال های جنگ، تعاونی تولیدکنندگان رنگ نیز تشکیل شد تا شرایط این بازار را مدیریت کند. ضمن اینکه برای تخصصی تر شدن موضوع و افزایش توان متخصصان داخلی، گروه تکنولوژی و علوم رنگ نیز در دانشکده پلیمر شکل گرفت.
بعد از اتمام جنگ و باز شدن دست صنعتگران ایرانی، صنعت رنگ سازی ایران با تاسیس موسسه علوم و فناوری رنگ و پوشش در سال ۱۳۷۶ متحول شده و اتفاقات جدیدی در آن رخ داد. تا جایی که ۴ سال بعد یعنی در سال ۱۳۸۰ اولین نمایشگاه بین المللی رنگ، رزین و پوشش های صنعتی در تهران برگزار شد تا تولیدکنندگان داخلی و خارجی با یکدیگر آشنا شده و فرصتی برای صادرات محصولات برای صنعتگران داخلی فراهم شود.
وضعیت امروز صنعت رنگ سازی ایران
از اواخر دهه ۵۰ و سال های ابتدایی انقلاب، واحدهای صنعتی تولیدکننده رنگ در ایران کم کم رشد کرده و تعداد آن ها در شهرهای مختلف افزایش یافت. اکنون در شهرهای مختلف کشور بیشتر از ۱۰۰۰ واحد تولیدی رنگ های ساختمانی و صنعتی وجود دارد که با ظرفیت بیشتر از ۱۲ میلیون تن در سال فعالیت می کنند.
در این میان بیشتر از ۳۵۰ واحد صنعتی با ظرفیت تولید چند میلیون تنی در سال انواع رزین ها و کوپلیمرها، پلی استر، رنگ های اکریلیک و رزین فونیک وجود دارند که علاوه بر نیاز داخلی، باعث بهبود وضعیت صادرات در صنعت رنگ سازی ایران شده اند.
آیا صنعت رنگ سازی ایران در جهان نیز دارای جایگاه مناسبی است؟
در حال حاضر تولیدکنندگان رنگ در ایران، قادر به تولید انواع رنگ های کاربردی در صنعت و ساختمان سازی هستند و رنگ های موردنیاز برای کارهای هنری را نیز با ظرفیت قابل قبولی تولید می کنند.
بر اساس آمارها، بخش عمده ای از رنگ تولیدی در دنیا، در بخش معماری صرف می شود و بخش های دیگری از آن در صنایعی مانند کشتیرانی، قطعه سازی، چوب، خودروسازی و… کاربرد دارد. با توجه به این کاربرد گسترده و شکل گیری انواع مختلفی از رنگ ها، کارشناسان به آینده این بازار کاملا امیدوار بوده و آن را صنعتی در حال رشد می دانند.
با توجه به پیش بینی های انجام شده، رشد صنعت رنگ در دنیا تا سال ۲۰۲۷ به میزان ۴۴ درصد بهبود پیدا کرده و میزان تقاضای این صنعت در جهان از عدد ۱۵۵ میلیارد دلار فعلی به ۲۳۲ میلیارد دلار خواهد رسید.
کارشناسان معتقدند که با توجه به پیشرفت کشورهای آسیایی در این صنعت، در این مدت شرکت های آسیایی جای اروپایی های فعال در صنعت رنگ را خواهند گرفت و بخش عظیمی از این درآمد میلیارد دلاری نصیب آن ها خواهد شد. درواقع درآمد ۷۷.۵ میلیارد دلاری این منطقه در کمتر از ۱۰ سال آینده به ۱۰۸ میلیارد دلار خواهد رسید.
در سال ۱۳۹۶ درآمد صنعت رنگ سازی ایران از صادرات برابر با ۸۲ میلیون دلار بوده است که این رقم در سال ۱۳۹۷ حدود ۱۵ درصد افزایش یافته و درآمد ۹۳ میلیون دلاری را برای این صنعت به ارمغان آورد. رشد این صنعت تا الان نیز ادامه داشته و درآمد ارزی ایران از این منبع را به بیش از ۱۰۰ میلیون دلار رسانده است.
در حال حاضر هدف های صادرات ایران کشورهای افغانستان، عراق، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان هستند و صنعتگران در تلاش اند تا با ادغام شرکت های کوچک با یکدیگر و استفاده از فناوری های جدید، این بازار را توسعه دهند.
در حال حاضر جایگاه صنعت رنگ سازی ایران در جهان قابل قبول است اما با توجه به ظرفیت تولید واحدهای صنعتی فعال در ایران، در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.
کارشناسان معتقدند که حجم صادرات امروز ایران کمتر از نیمی از ظرفیت واقعی است و به همین دلیل این صنعت جای رشد بسیار زیادی دارد. این مشکلات تا حدی مربوط به شرایط تحریم و نوسانات اخیر قیمت هاست؛ اما تولیدکنندگان هنوز هم توان افزایش تولید و صادرات محصولات خود به بازارهای منطقه ای را دارند.
سخن پایانی
صنعت رنگ سازی ایران، از صنایع قدیمی است که با تلاش تولیدکنندگان و متخصصان داخلی اکنون به جایگاه خوبی در دنیا دست پیدا کرده است؛ اما مسئله این است که جایگاه فعلی، جایگاه واقعی این صنعت نیست و جای رشد بسیار زیادی در آن وجود دارد.
متخصصان داخلی اکنون موفق به ایجاد نوآوری های فراوانی در صنعت تولید رنگ شده اند و در بسیاری از صنعت ها، نیاز به واردات رنگ را به صفر رسانده اند. بخش رنگ تهران یکی از آنهاست.
